Kada se približite severnim bedemima Niške tvrđave, čini vam se da u vazduhu lebdi neka nevidljiva prašina prošlih vekova, kao da svaki kamen još uvek šapuće ime
onoga ko ga je dotakao. Upravo tu, među tim tihim svedocima istorije, uzdiže se Beogradska kapija — dostojanstvena, čvrsta, i ipak puna onog suptilnog
melanholičnog sjaja koji priliči građevinama što su preživjele i careve i ratove, i požare i zaborav.
Podignuta u prvoj polovini 18. veka, u vreme kada su Osmanlije nastojale da
tvrđavi udahnu oblik i snagu modernog bastionskog sistema, ova kapija bila je severni ulaz, vrata kroz koja se ulazilo u srce tadašnjeg Niša. Kroz nju su prošli karavani, svečane povorke, vojnici što su odlazili i vraćali se, ne retko okrnjeni, tiši, zamišljeniji. A sada, posle toliko vremena, ponovo sija novom svetlošću — obnovljena i očišćena, kao lice starog junaka koje je, nakon dugog sna, oprano jutarnjom rosom.
Restauracija kapije bila je pažljiva i duboko promišljena. Ne samo da su joj vraćeni izvorni strukturalni elementi, već je oživljen i čitav njen urbanistički okvir. Prostor oko
nje, nekada zanemaren, danas je pretvoren u uredan, prozračan park. Tu sada vetar ne nosi prašinu već miris trave; umesto zanemarenih površina prostiru se uređene
staze, a drveće, mlado i staro, pruža meko okrilje svakome ko zastane. U večernjim časovima rasveta razliva zlatan sjaj preko kamena, te kapija deluje gotovo bajkovito— kao da vas poziva na dijalog s prošlošću, ali bez gorčine, bez opomene, samo s dostojanstvom.
Nišlije su ovo mesto brzo prigrlile. Danas je teško pronaći park koji se sa toliko prirodnosti nastanio u životu grada: ovde se ispijaju prve kafe, vode dugi razgovori,
prave planovi, čitaju knjige koje se nose u torbi „za svaki slučaj“. Turisti, pak, dolaze vođeni željom da dotaknu autentičan duh grada, a Beogradska kapija — obnovljena,
ponosna, stara i mlada istovremeno — pruža im upravo to. Ona je, kao i sam Niš, spoj vatrenog i mirnog, antičkog i savremenog, evropskog i orijentalnog. Svaka njena linija, svaka neravnina kamena, čuva trag epoha koje su se smenjivale sa preciznošću sudbine. Ako se pažljivo oslušne, čini se da se pod njenim svodom šeta i neka nevidljiva senka istorije — ne kao pretnja, već kao nežni podsetnik na trajanje.
Danas, kada čovek prođe kroz kapiju, oseća kako ga obuzima ona tiha, duboka misao koju Puškin tako često priziva: da vreme nije tu da nas razdvoji od lepote,
nego da nas podseti na njenu postojanost. Obnovljena Beogradska kapija stoji kao živi dokaz da ono što je stvoreno s dušom ne može nestati; može se samo
privremeno povući, vratiti se, i zasijati još snažnije. Niš je tom obnovom ne samo dobio novo šetalište, već je povratio fragment sopstvenog dostojanstva. A kapija — taj stari čuvar grada — i dalje stoji, tiha i veličanstvena, kao pesnik među zidinama, kao Puškin među rečima.
U PLANU I REKONSTRUKCIJA SEVERNE KAPIJE
Planirana je i rekonstrukcija severne kapije, u zadnjem delu Tvrđave, prema Gradskom polju i tehničkim fakultetima. Tu se nalazi luksuzna građevina a iz antičkog, Konstantinovog doba, poznata kao ,,vila sa oktagonom’’ koja je slučajno otkrivena pre tridesetak godina, i koja još uvek predstavlja svojevrsnu “misteriju” za arheologe.
