Milka Protić, heroina, jedna od učesnica drugog proboja Logora na Crvenom krstu. Streljana je 28. decembra 1942. godine, kada je imala samo 21 godinu. Herojstvom, hrabrošću, slobodarskim duhom zauvek je zadužila naredna pokolenja. Jedna je od žena koje su ostavile velikog traga u Nišu.

A kako se Niš seća nje?

Biografija

Milka Protić – Lina rođena je 15. septembra 1921. godine u selu Gornja Konjuša nadomak Prokuplja.

Još dok je bila učenica Učiteljske škole prišla je naprednom srednjoškolskom pokretu i postala član SKOJ-a. Kao studentkinja filozofije postala je i član Komunističke partije Jugoslavije.

Početkom Drugog svetskog rata, sa studija Filozofskog fakulteta iz Skoplja vratila se u svoje rodno mesto, a oslobodilačkom pokretu prikjučila se odmah po formiranju Topličkog partizanskog odreda.

Bila je jedna od dvoje boraca koji su preživeli okršaj sa Bugarima 1942. godine kod sela Rgaje.

Milka Protić je zarobljena i sprovedena u Kuršumliju, a zatim u logor na Crvenom krstu u Nišu. Međutim, uspeva da iz logora pobegne 2. decembra zajedno sa Nadom Tomić, studentkinjom tehnike iz Niša, istaknutim partijskim radnikom i borcem Jablaničkog NOP odreda.

U knjizi Miroslava M. Milovanovića “Logor na Crvenom krstu” se navodi da su u organizovanje bekstva pored Milke Protić i Nade Tomić bile uključene i Jelisaveta Andrejević Aneta, borac Pasjačke čete i kurir istog odreda, Danica Jovović iz Balčaka, učenica Domaćičke učiteljske škole u Prokuplju i borac iste čete.

“Iz izveštaja policijskog agenta od 20. decembr a 1942. godine o saslušanju Nade Tomić i Milke Protić posle njihovog ponovnog hvatanja kaže se da su ih sredinom aprila uhvatili Bugari, odveli u nemački logor i da su, po njihovoj izjavi, 2. decembra 1942. godine pobegle u društvu sa još četiri komunista, i dalje: „Samo bekstvo, prema pričanju uhvaćenih komunistkinja, izvršeno je na taj način što je komunista Milovan Vidak, koji se takođe nalazio u logoru, kleštima presekao žicu na ogradi lagera tako da su se kroz napravljenu rupu provukli ovim redom: prvi Vidak Milović, za njim Tomić Nadežda, za njom Protić Milka, a za ovom neka partizanka Danica, kojoj se ne zna prezime, Jovanović Vladimir iz Vlasotinca, a poslednji je bio neki partizan čije ime se nije moglo  ustanoviti, jer ga uhvaćene komuniskinje ni same ne znaju, ali se misli da je to bio Branko, a po zanimanju šofer, koji je Protićevoj rekao da je u ambulanti logora video spisak lica određenih za streljanje i da se u tom spisku nalazi i njegovo ime. Najverovatnije je da su ovo bekstvo organizovali Milovan Vidak i ovaj Branko šofer.

Dok su begunci preskakali žice i nastojali da pobegnu, bekstvo je bilo primećeno od stražara tako da je ubrzo nastala pucnjava te su se begunci razbežali na sve strane, pa uhvaćene komunistkinje ne znaju šta je sa ostalim bilo. Kako je nemačka tajna policija raspisala traganje samo za Protić Milku i Tomić Nadeždu kao i Jovanović Vladu, to je najverovatnije da su ostali begunci pohvatani ili pobijeni u blizini logora. Odbegli komunista Jovanović je takođe uhvaćen “

Imala je samo 21 godinu kada je streljana

Milkin pokušaj da se prebaci u Jastrebački odred bio je bezuspešan. Ponovo je uhvaćena u Gornjoj Toponici, u noći između 19. i 20. decembra. Predata je Nemcima, vraćena u Niški logor i streljana 28. decembra 1942. godine.

Niško naselje nosi ime ove heroine

Jedno naselje u Nišu nosi naziv Milka Protić, a tu se nalazi i bista sa njenim likom. Doduše, tabla sa natpisom naziva naselja već je dobrano oljuskana.

Spomen-bista Milke Protić nalazi se ispred motela “Deligrad” u parkovskom prostoru u Naselju Milka Protić. Spomenik je načinjen od bronze, a postolje od granita. Prema podacima Zavoda za zaštitu spomenika u Nišu, postavljen je 1975. godine. Rad je vajara Dušana Donkova.

Spomen-bista Milke Protić je pre nekoliko godina renovirana odnosno sređeno je i učvršćeno ono što je zub vremena uništio, poput postolja spomenika.

Škola nosi njeno ime

Izdvojeno odeljenje OŠ “Bubanjski heroji” u Naselju Milka Protić nosi ime ove heroine.

“Zgrada škole u naselju  Milka Protić napravljena je 1950. godine  na zemljištu Kazneno-popravnog doma. U početku je bila četvororazredna, a onda su formirana i odeljenja viših  razreda.

Prva učiteljica bila je Milka Protić, rodom iz Gornje Konjuše, koja je bila za vreme Drugog svetskog rata u partizanima.

Uhvaćena je na Pasjači i odvedena u logor Crveni krst, gde je svirepo mučena, a potom streljana na Bubnju” – piše na zvaničnoj stranici OŠ “Bubanjski heroji”.

Jedna od ambulanti Doma zdravlja Niš nosi naziv Milka Protić.

SUBNOR: Heroji Drugog rata pominju se tek sporadično

“Heroine iz Drugog svetskog rata, pa i Milka Protić, pominju se reklo bi se sporadično, da ne kažem samo za 8. mart, pa ni tada. Nisam siguran da naši učenici osnovnih i srednjih škola znaju ta imena. A samo ovaj kraj dao je mnogo heroja koji su zaista dali nemerljiv značaj za ono što i danas Niš ima” – ocenio je prof. dr Vidimir Veljković, predsednik Skupštine SUBNOR-a Grada Niša.

Šta je to što treba da se promeni?

“U istoriji, u udžbenicima. Zna se gde se prvo znanje stiče – posle porodice to je osnovna i srednja škola. Pored toga što će se posetiti spomenici o značajnim datumima, treba u svakoj školi da se govori o herojima – u vidu istorijskog časa, likovnih ili literarnih radova… To je jedini način da se kultura sećanja održi u našem narodu. Logično, i sredstva informisanja, mediji, imaju izuzetan značaj – kao što i vi postavljate ovo pitanje”- rekao je Veljković.

To, kaže, nije teško.

“Kao što govorimo o Karađorđu, Milošu Obrenoviću, Milunki Savić (istina, do skora jako malo), kao što govorimo o drugim našim ratnicima logično je da  se daleko veći značaj prida  drugaricama koje su dale svoj život za slobodu Niša, a i šire, Srbije i dok je trajala jugoslovenska država – i te države”.

Logor na Crvenom krstu seća na velika stradanja

Procenjuje se da je za vreme okupacije u Logoru bilo zatvoreno više od 30.000 ljudi.

Od 1967. godine prostor nekadašnjeg Koncentracionionog logora pretvoren je u muzej posvećen svim žrtvama stradalim tokom Drugog svetskog rata.

Koncentracioni logor na Crvenom krstu predstavlja jedan od malobrojnih sačuvanih fašističkih logora u Evropi, koji i danas na autentičan način svedoči o stradanju komunista, partizana, srpskog, romskog i jevrejskog stanovništva za vreme nemačke okupacije Niša i Srbije ( 1941- 1944.). Kompleks logora zauziima površinu od 7 hektara i ograđen je visokim zidom i bodljikavom žicom. U njemu se nalazi glavna logorska zgrada, dve pomoćne prizemne zgrade, dva tornja, dve osmatračnice, stražare i česme.

U glavnoj logorskoj zgradi koja je pretvorena u muzejski kompleks, posetioci mogu da vide samice, prostorije u kojima su boravile grupe zatvorenika, njihove potresne poruke na zidovima, kao i lične predmete kao što su dokumenta, pisma i fotografije (TON Niš).