Историја и идеали: Улогата на Здружението на Македонците „Вардар“ во Ниш” / Istorija i ideali: Uloga Udruženja Makedonaca Vardar u Nišu

Одбележувањето на значајните историски датуми, како Илинден, но и важните државни и верски празници, како Божиќ, Василица, крсна слава, именден и родендени, потоа 8 Март… Сето тоа се „црвени букви“ што Македонците, претставниците на македонското национално малцинство во Ниш, ги одбележуваат секоја година со цел зачувување на националниот и културно-историскиот идентитет.

Преку сите овие прослави се провлекуваат традиционалните мотиви, обичаи, народното предание и историската позадина.

Првата прослава во годината, по новогодишната, е Василица. Таа се слави на 13 јануари, ден пред т.н. православна Нова година. „Нишките Македонци“ тогаш се собираат и дружеа во седиштето на Здружението „Вардар“ и се потсетуваат на детството и родниот крај.

Следниот голем празник кој не се пропушта е Денот на жената.
На тој ден, нашите жени обично ги носиме во кафеана и им подаруваме симболични подароци. Во гости ни доаѓаат и пријатели од градската и општинските управи, а понекогаш угостуваме и претставници од Амбасадата на Македонија во Белград, вели Блаже Петрушевски, претседател на Здружението на Македонците „Вардар“ од Ниш, основано со цел промоција на македонската култура и заедница во Ниш.

По повод 24 Мај, Денот на сесловенските просветители, Светите Кирил и Методиј, се организира „Македонска забавна вечер“, книжевна вечер или Свечена академија.

@Zlatko Necevski photography

На пригоден начин се одбележува и 11 Октомври – „Денот на народното востание“, како и 20 Декември – „Денот на здружението“.
Македонците кои живеат во Србија, без разлика каде се наоѓаат, од Суботица до Бујановац, организираат свечени манифестации за да не се заборави тој значаен датум за македонскиот народ.

Ние тука, во Здружението „Вардар“, уште од 2008 година организираме прием по повод Илинден и го одбележуваме во присуство на членови, но и други нишлии, сограѓани, претставници на локалните власти, пријатели… Тогаш потсетуваме на големото историско значење на Илинден за нашиот народ. На тој ист ден се случиле две исклучително значајни настани во историјата на Македонците, нагласува Петрушевски.

Тој потсетува дека на 2 август 1903 година македонскиот народ започнал востание против Отоманската империја.
Востаниците на почетокот имале успех, освојувале и ослободувале територии. Беше ослободено и Крушево, каде што е формирана првата македонска влада и основана првата република на Балканот – Крушевската република. За жал, бројно и оружено посилната турска војска го задуши востанието за 10 дена. Голем дел од населението на Крушево беше убиено или протерано, а градот беше запален. И така оваа национална трагедија остана со крв врежана во историското битие на Македонците.

Судбината сакаше на истиот тој ден, повеќе од четири децении подоцна, на 2 август 1944 година, во манастирот „Прохор Пчински“ да се одржи Првото заседание на АСНОМ. Тогаш беа донесени значајни одлуки за иднината на македонскиот народ. По ослободувањето во Втората светска војна, Македонија, како федерална единица, влезе во ФНРЈ, а македонскиот јазик беше прогласен за службен. Усвоена е и декларацијата за рамноправност на граѓаните без разлика на пол, вероисповед и национална припадност, а Илинден беше прогласен за национален празник.

Поради овие историски факти и нивното суштинско значење за историското битие на нацијата, сите Македонци го слават Илинден како најголем празник, завршува Блаже кратката лекција од историјата на својот народ.

Македонците имаат и „трет Илинден“, кој го слават еден месец подоцна, на 8 септември. Тогаш, во 1991 година, македонскиот народ на референдум се изјасни за самостојност и одвојување од тогашната СФРЈ.

Сепак, нагласува Петрушевски, важно е што е оставена можност повторно да се обедини со народите од поранешна Југославија. Засега, таа идеја не е реализирана. А Здружението „Вардар“ по тој повод веќе седум години организира повеќедневна манифестација – „Денови на македонската култура во Ниш“.

Се слават и српските историски датуми

Блаже Петрушевски додава дека Здружението на Македонците одбележува и важни датуми од српската историја.
Многу радо се одѕиваме и учествуваме во одбележувањето на голем број официјални датуми од историјата на српскиот народ, почнувајќи од 11 јануари (Денот на ослободувањето на Ниш од Турците), преку Свети Сава, 12 февруари (Денот на пробивот во нацистичкиот логор на Црвениот Крст во Ниш), Сретение, Денот на цивилните жртви од НАТО бомбардирањето од поновата историја, Денот на победата над фашизмот во Втората светска војна, Денот на битката на Чегар, Денот на ослободувањето на Ниш во Втората светска војна, како и Денот на примирјето во Првата светска војна, вели Петрушевски.

Практично, Македонците слават двојно повеќе празници, што Петрушевски потврдува со насмевка.
Не пропуштаме можност барем да положиме некој букет цвеќе на спомениците! Се снаоѓаме за пари, собираме сами, и од тоа не се откажуваме! Зашто сите тие се наши предци, заслужиле, не е важно дали се Македонци или Срби, вели Петрушевски.

Имендени

И додека српските православци слават слава, светец-заштитник, Македонците слават и православни светци, но најмногу се слават имендените.
Блаже Петрушевски, инаку роден во Македонија, вели дека неговите покојни родители славеле Свети Архангел и дека таа слава сега ја продолжил неговиот брат, а дека тој, по совет на свештеник, почнал да ја слави Покров на Пресвета Богородица.
Се определив за таа слава затоа што на тој ден, како офицер на ЈНА и учесник во воените случувања, бев ранет, вели Блаже.

Кога станува збор за славите, обичаите се речиси исти. Незаменливо е пречекувањето на гостите со домашно „слатко“, што веќе е малку заборавен обичај и кај Србите, а потоа сè по ред: мезе, печење, и сето тоа со добра ракија и вино.

Од сакралните празници, најмногу се слават Поклади, а за Македонците најважни се имендените. Така Блаже ги слави и Благовештение.

Се слават и „матури“, што е еквивалент на прославите за 18-ти роденден во Србија, односно некогашниот „испраќај“ во војска.

“Istorija i ideali: Uloga Udruženja Makedonaca Vardar u Nišu”

Obeležavanje značajnih istorijskih datuma, poput Ilindana, ali i važnih državnih i verskih praznika, poput Božića, Vasilice, krsne slave, imendana i rođendana, zatim 8.marta… Sve su to „crvena slovca“ koje Makedonci, predstavnici makedonske nacionalne manjine u Nišu, obeležavaju svake godine,  a ciljem očuvanja nacionalnog i kulturno-istorijskog identiteta.

Kroz sve ove proslave provlače se tradcionalni motivi, običaji, narodno predanje i istorijska pozadina.

Prvo slavlje u godini, posle onog novogodišnjeg, jeste Vasilica. Ona se slavi 13.januara, dan uoči tzv.pravoslavne nove godine. „Niški Makedonci“ tada se okupljaju, druže u sedištu Udruženja Vardar i prisećaju detinjstva i rodnog kraja.

Sledeći veliki praznik koji se ne propušta jeste Dan žena.

Na taj dan mi naše žene obično vodimo u kafanu, darujemo ih simboličnim poklonima. U goste nam tada dolaze i prijatelji iz gradske i opštinskih uprava, a ponekada ugostimo i predstavnike ambasade Makedonije u Beogradu, kaže Blage Petruševski, predsednik Udruženja Makedonaca “Vardar” iz Niša, osnovano sa ciljem promovisanja makedonske kulture i zajednice u Nišu.

Povodom 24. maja, Dana sveslovenskih prosvetitelja, Svetih Ćirila i Metodija, organizuje se  „Makedonsko zabavno veče”, književno veče ili Svečana akademija.

@Zlatko Necevski photography

Na prigodan način obeležava se 11. oktobar „Dan narodnog ustanka” kao i 20. decembar „Dan udruženja”.

Makedonci koji žive u Srbiji, ma gde-godi bili, od Subotice do Bujanovca, organizuju svečane manifestacije da se ne bi zaboravio taj značajni datum za makedonski narod.

Mi ovde u udruženju Vardar još od 2008.godine organizujemo prijem povodom Ilindana i obeležavamo ga u prisustvu članova, ali i drugih Nišlija, sugrađana, predstavnika lokanih vlasti, prijatelja…. Tada podsetimo na veliki istorijski značaj Ilindena za naš narod. Na taj isti dan dogodila su se dve izuzetno značajna događaja u istoriji Makedonaca, naglašava Petruševski.

Podseća da je 2.avgusta 1903.godine makedonski narod krenuo u ustanak protiv Otomanske imperije.

Ustanici su u početku imali uspeha, osvajali su i oslobađali teritoriju. Oslobođeno je i Kruševo, gde je formirana prva makedonska vlada i osnovana prva republika na Balkanu – Kruševska republika. Na žalost, brojno i oružano nadmoćna turska vojska ugušila je posle 10 dana ovaj ustanak u krvi. Veći broj stanovnika Kruševa je ubijen ili proteran, a grad spaljen. I tako je ta nacionalna tragedija ostala krvlju urezna u istorijsko biće Makedonaca.

Sudbina je htela da se na taj isti dan više od četiri decenije kasnije, 2. avgusta 1944. godine, u manastiru Prohor Pčinjski održi Prvo zasedanje ASNOM-a. Tada su donete značajne odluke za budućnost makedonskog naroda. Po oslobođenju u Drugom svetskom ratu, Makedonija je, kao federalna jedinica, ušla u FNRJ, a makedonski jezik je proglašen za službeni. Usvojena je i deklaracija o ravnopravnosti građana bez obzira na pol, veroispovest i nacionalnu pripadnost a Ilinden je proglašen za nacionalnim praznikom.

Zbog ovih istorijskih činjenica i njihovog suštinskog značja za istorijsko biće nacije, svi Makedonci slave Ilinden kao najveći praznik, završava Blage kratku lekciju iz istorije svog naroda.

Imaju Makedonci i „treći Ilinden“, kojeg slave mesec dana kasnije, 8.septembra. Tada se, 1991.godine, makedonski narod na referendumu izjasnio za samostalnost i odvajanje od tadašnje SRJ.

Međutim, naglašava Petruševski, važno je da je je ostavljena mogućnost da se opet ujedini sa narodima prethodne Jugoslavije. Za sada, ta ideja nije realizovana. A Udruženje Vardar tim povodom već sedam godina organizujeo višednevno manisfestaciju, Dani makedonske kulture u Nišu .

Slave se i srpski istorijski datumi

Blage Petruševski dodaje da Udruženje Makedonaca obeležava i važne datume u srpskoj istoriji.

Vrlo se rado odazivamo i učestvujemo u obeležavanju velikog broja zvaničnih datuma u istoriji srpskog naroda, počev od 11. janura (Dana oslobođenja grada Niša od Turaka), preko Svetog Save, 12.februara, Dana proboja u nacističkom konc-logoru na Crvenom Krstu u Nišu, Sretenja, Dana civilnih žrtava NATO bombardovanja iz novije istorije, Dan pobede nad fašizma u Drugom svetskom ratu, Dan Bitke na Čegru, Dana oslobođenja Niša u Drugom svetskom ratu kao i Dan primirja u Prvom svetskom ratu, kaže Petruševski.

Praktično, Makedonci slave duplo više praznika, što kroz smeh potvrđuje Petruševski.

Ne propuštamo priliku da makar položimo neki buket cveća na spomenike! Snađemo se za novac, skupimo sami, i od toga ne odustajemo! Jer i sve su to naši preci, zaslužili su, nebitno je da su Makedonci ili Srbi, kaže Petruševski.

Imendani

???

I dok Srbi pravoslavci slave slavu, sveca zaštitnika, Makedonci slave i pravoslavne svece, ali najviše se slave imendani.

Blage Petruševski, inače rođen u Makedoniji, kaže da su njegovi pokojni roditelji slavili Svetog Aranđela i da je tu slavu sada nastavio nejgov brat, a da je on, na savet sveštenika, počeo da slavi Pokrov presvete Bogorodice.

Opredelio sam se za tu slavu jer sam na taj dan, kao oficir JNA i učesnik ratnih dešavanja, bio ranjen, kaže Blage.

Kada je reč o slavama, običaji su gotovo isti. Neizbežan je doček gostiju uz domaće „slatko“, što je već pomalo zaboravljen običaj i u Srba, a onda sve po redu: meze, pečenje i sve to uz dobru rakijicu i vino.

Od sakralnih praznika, najviše se slave Poklade, a za Makeodnce su najvažniji imendani. Tako Blage slavi i Blagovesti.

Slave se i „mature“, što je pandan proslavama 18.rođendana u Srbiji, odnosno nekadašnjeg „ispraćaja“ u vojsku.