ИСТОРИСКА ТРАГА НА МАКЕДОНЦИТЕ ВО НИШ / ISTORIJSKI TRAGOVI MAKEDONACA U NIŠU

Според пописот од 2011 година, во Ниш живеат близу 1.000 припадници на македонското национално малцинство, што го става на третото место. Но, тие оставиле многу траги низ историјата. Се гледаат по имињата на улиците, дури еден дел од Ниш го добил името по едно гратче во Македонија, споменици на културата… Исто така, во изградбата на некои делови од градот учествувале и македонски градежници.

Здружението на Македонците „Вардар“ Ниш.

Најважен и единствен организиран претставник на македонското национално малцинство во Ниш е Здружението на граѓани на македонското национално малцинство од Нишавскиот округ „Вардар“ Ниш.

Формиранo е пред точно деветнаесет години – на 20 декември 2002 година. Регистрирано е во Агенцијата за деловни регистри и досега преку 450 членови поминале преку членство во здружението, а моментално брои 60 активни членови.

Просториите на Здружението се наоѓаат во строгиот центар на нашиот град, на вториот кат од ТПЦ „Калча“, ламела „Ц“, локал бр. 82. Областите на делување на Здружението се: култура, образование, јазик, информирање, одбележување значајни датуми, хуманитарен ангажман и соработка со припадниците на другите народи и националните малцинства.

Улици именувани по Македонци или места во Македонија

Градот Ниш има околу 900 улици, од кои 27 се именувани по Македонија. Од оваа бројка, 21 улица се именувани по географски поим од Македонија (град, река, планина, езеро, река), а седум по познати историски личности и настани.

Станува збор за следните улици: Битола, Брегалничка, Вардарска, Гостиварска, Гоце Делчева, Дебарска, Дојранска, Ѓевѓелијска, Илинденска, Кајмакчаланска, Кичевска, Коче Рацина, Крушевска, Кумановска, Мавровска, Поп Икономова, Охридска, Неготинска, Орце Николова, Овчеполска, Свети Климент и Наум, Скопљанска, Тетовска, Кирил и Методија, Шарпланинска и Штипска.

Кичево, дел од градот

Делот од градот, во непосредна близина на центарот, е познат како „Кичево“. Тоа е делот околу раскрсницата на улиците Вардарска и Јована Ристиќа.

Името го добила по самопослужувањето на некогашното нишко трговско друштво „Ангропромет“ (сега Идеа), кое се наоѓало на раскрсницата. А таа е во мало гратче во западниот дел на денешна Северна Македонија.

Веројатно мал број помлади граѓани знаат за ова име на овој дел на градот.

Кејот на Нишава

Коритото на нишката убавица, реката Нишава е најубаво уредениот дел на Нишава, од железничкиот мост до трговскиот центар „Меркатор-Рода“, кој го уредија градежни работници на „Маврово“, компанија од Скопје.

Претседателот на Здружението Вардар вели дека верува оти ова сега е еден од најрепрезентативните делови на Ниш.

Соборна црква „Слегување на Светиот Дух врз апостолите“

Катедралната црква во Ниш „Слегување на Светиот Дух врз апостолите“ е проектирана и изградена во 1872 година од еден од најзначајните црковни градители на Балканот во 19 век, Андреја Дамјанов, роден во 1813 година во с. Папрадиште (Велес), а починал во 1878 година во Велес, Македонија, каде што бил погребан.

Дамјанов изградил и цркви во селото. Печењевац Св. Илија, Светите апостоли во с. Турековац кај Лесковац, а градел и во Македонија, Албанија, Бугарија, Турција, Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина.

Филозофски факултет на улицата на големите просветители

Во центарот на градот, во улицата Кирил и Методија, се наоѓа Филозофскиот факултет во кој се наоѓа и лекторатот за македонски јазик.

Предавањето по македонски јазик е предвидено со Статутот на факултетот, преку кој наставата се изведува на македонски јазик, како и негување на културата и традициите на македонскиот народ.

Актуелен лектор на факултетот е м-р Моника Илкова.

Македонскиот јазик на факултетот се изучува од 1 октомври 1987 година. Значајна улога во воведувањето на македонскиот јазик на Катедрата за србистика одиграл професор д-р. Мирољуб Стојановиќ.

Македонски на факултетот можат да учат студенти на катедрата за српски јазик и книжевност и на катедрата за руски јазик и книжевност.

Monika Ilkova, lektor na Filozofskom
fakultetu

Братски општини и градови

Три градски општини во Ниш се збратимени со три града во Република Северна Македонија, Градската општина Медијана со Охрид, Градската општина Пантелеј со Кавадрци и Градската општина Палилула со Градската општина Аеродром во Скопје.

Специјалното училиште „Царица Јелена“ оствари соработка со Специјалното училиште во Скопје „Златан Сремец“.

Зарем ова не е показател за блискоста и пријателството на двата народа, македонскиот и српскиот, вели Благе Петрушевски.

„Маки“ – Македонец

Спроти градското собрание, во паркот „7. Јули“ помеѓу другите споменици има и споменик на познатиот фудбалер Љубомир Јаковљевиќ, кој настапуваше за ФК „Синѓелиќ“ од Ниш.

Споменикот е изработен од бронза и таму е поставен во 1927 година на иницијатива на ФК „Синѓелиќ“.

На споменикот е изгравиран натпис: Љубомир Љ Јаковљевиќ „Маки“ – Македонец, службеник и потпоручник во резерва, Н.С.К. „Синѓелиќ“.

Како заклучок

Петрушевски вели дека сите овие податоци говорат во прилог на тезата што ја промовира здружението „Вардар“, а тоа е дека македонскиот и српскиот народ ги поврзуваат историски факти, како и емотивни, видливи и невидливи нишки, а овие имиња се врежани во мозаикот на нашиот град за постојано да не потсетуваат.

Сигурно меѓу нас има и такви на кои им недостига Куманово, Битола или Скопје, оние кои таму пораснале, служеле војска, учеле, ги имале првите љубови. Веројатно им треперат срцата на таквите кога читаат Кумановска, Битолска или Скопљанска улица.

Филозофскиот факултет можеби не се наоѓа случајно во улицата Кирил и Методија, чиј познат споменик го краси Охрид, вели претседателот на Здружението Вардар и заклучува:

На секој чекор, за оној што сака да види и сака да се увери, имињата се таму, стојат во место и цврсто. А и старите Латини рекле: „Името е знак“ (Nomen est amen).

Значи, заклучуваме со насловот на нобеловецот Иво Андриќ „Знаци покрај патот“. Токму така, таму се знаците на љубовта и поврзаноста меѓу двата народа, лоцирани во 3% од имињата на нишките улици, споменици и згради.

Ништо не е случајно…

Istorijski trag Makedonaca u Nišu

U Nišu, po popisu iz 2011. godine žive blizu 1.000 pripadnika makedonske nacionalne manjine, što je po brojnosti stavlja na treće mesto. Ali su kroz istoriju ostavili puno tragova. Oni se vide u nazivama ulica, čak je i jedan deo Niša dobio ime po gradiću u Makedoniji, spomenicima kulture… Takođe, i makedonski neimari učestvovali su izgradnji nekih delova grada.

Ipak, mnogi građani Niša, bili oni Makedonci, Srbi ili pripadnici nekih drugih nacionalnosti, zapravo i nisu svesni toga, ili te tragove „prepoznaju“ tek kada im se na to obrati pažnja.

Udruženje Makedonaca „Vardar“ Niš

Najznačajniji i jedini organizovani predstavnik makedonske nacionalne manjine u Nišu je Udruženje građana makedonske nacionalne manjine Nišavskog okruga „Vardar“ Niš.

Formirano je pre tačno devetnaest godina – 20.decembra 2002. godine. Registrovano je u Agenciji za privredne registre i do sada je kroz članstvo u udruženju prošlo je preko 450 ljudi, a trenutno ima 60 aktivna člana.

Prostorije Udruženja nalaze se u strogom centru Niša, na drugom spratu TPC „Kalča“, lamela „C“, lokal br. 82. Oblasti delovanja Udruženja su kultura, obrazovanje, jezik, informisanje, obeležavanje značajnih datuma, humanitarno angažovanje i saradnja sa pripadnicima drugih naroda i nacionalnih manjina.

Ulice nazvane po Makedoncima ili mestima u Makedoniji

Grad Niš broji oko 900 ulica, a od toga njih 27 nose naziv vezan za Makedoniju. Od ovog broja, 21 ulica nose naziv prema nekom geografskom pojmu iz Makedonije (grad, reka, planina, jezero, reka), a sedam prema znamenitim istoriskim ličnostima i događajima.

To su sledeće ulice: Bitoljska, Bregalnička, Vardarska, Gostivarska, Goce Delčeva, Debarska, Dojranska, Đevđelijska, Ilindenska, Kajmakčalanska, Kičevska, Koče Racina, Kruševska, Kumanovska, Mavrovska, Negotinska, Ovčepoljska, Orce Nikolova, Ohridska, Pop Ikonomova, Prespanska, ULICA Sv. Klimenta i Nauma, Skopljanska, Tetovska, Ćirila i Metodija, Šarplaninska i Štipska.

Kičevo, deo grada

Deo grada, u bližoj okolini centra, poznat je kao „Kičevo“. To je deo oko raskrsnice ulica Vardarska i Jovana Ristića.

Naziv je dobio po samousluzi bivšeg niškog trgovinskog preduzeća „Angroprometa“ (sadašnja Idea), koja se nalazila na samoj raskrsnici. A ona po gradiću u zapadnom delu sadašnje Severne Makedonije.

Verovatno mali broj mlađih sugrađana zna za ovaj naziv ovog kvarta.

Nišavski kej

Korito niške lepotice reke Nišave, kao i najlepše uređeni kej na Nišavi, od železničkog mosta do trgovinskog centra „Merkator“ uređivali su građevinski radnici „Mavrova“, firme iz Skoplja.

Predsednik Udruženja Vardar kaže da smatra da je da je to sada jedan od najreprezentativnijih delova Niša.

Saborna crkva „Silazak Svetog Duha na apostole“

Sabornu crkvu u Nišu „Silazak Svetog Duha na apostole“ projektovao je i izgradio 1872. godine jedan od najznačajnijih crkvenih graditelja na Balkanu u 19 veku. Reč je o Andreji Damjanovom, rođenom 1813. godine u selu Papradište (kod Velesa), a umro je 1878. g u Velesu, u Makedoniji, gde je i sahranjen.

Damjanov je podigao crkve i u selu Pečenjevac, crkva Sv. Iliji, te crkvu Svetih Apostola u selu Turekovac kod Leskovca, a gradio je i u Makedoniji, Albaniji, Bugarskoj, Turskoj, Srbiji, Crnoj Gori i u Bosni i Hercegovini.

Filozofski fakultet u ulici velikih prosvetitelja

U centru grada u ulici Ćirila i Metodija, nalazi se Filozofski fakultet u kome se nalazi i lektorat za makedonski jezik.

Lektorat za makedonski jezik je predviđen Statutom fakulteta, preko koga se ostvaruje nastava na makedonskom jeziku, kao i negovanje kulture i tradicije makedonskog naroda.

Aktuelni lektor na fakultetu je mr Monika Ilkova.

Makedonski jezik na fakultetu se izučava od 1. oktobra 1987. godine. Za uvođenje makedonskog jezika u Departmanu za srbistiku značajnu ulogu je imao profesor dr. Miroljub Stojanović.

Makedonski jezik na fakultetu mogu da izučavaju studenti na Departmanu za srpski jezik i književnost i na Departmanu za ruski jezik i književnost.

Bratske opštine i gradovi

Tri Gradske opštine u Nišu su bratimljene sa tri grada u Republici Severnoj Makedoniji: Gradska opština Medijana sa Ohridom, Gradska opština Pantelej sa Kavadrcem i Gradska opština Palilula sa Gradskom opštinom Aerodrom iz Skoplja.

Specijalna škola „carica Jelena“ ima uspostavljenu saradnju sa Specijalnom školom u Skoplju „Zlatan Sremec“.

Zar ovo nije pokazatelj bliskosti i prijateljstva dva naroda, makedonskog i srpskog, kaže Blage Petruševski.

 

„Maki“ – Makedonac

Naspram gradske kuće, u parku „7. juli“, među drugim spomenicima nalazi se i spomenik čuvenom fudbaleru Ljubomiru Jakovljeviću, koji je igrao za FK „Sinđelić“ iz Niša.

Spomenik je napravljen od bronze i tu postavljen 1927. godine na inicijativu FK „Sinđelić“.

Na spomeniku je izgraviran natpis: Ljubomiru Lj Jakovljeviću „Maki“ – Makedoncu, činovniku i rezervnom p. poručniku, N.S.K. „Sinđelić“.

Umesto zaključka

Petruševski kaže da svi ovi podaci govore u prilog tezi koju udruženje „Vardar“ promoviše: da su makedonski i srpski narod povezani kako istorijskim činjenicama, tako i emocionalnim, vidljivim i nevidljivim nitima.

Ova imena ugravirana su u mozaik našeg grada kako bi nas na to stalno podsećala.

Sigurno među nama postoje oni kojima nedostaje Kumanovo, Bitolj ili Skoplje, oni koji su tamo odrasli, služili vojsku, studirali, imali prve ljubavi. Takvima se verovatno srce zatreperi kad pročitaju ulica Kumanovska, Bitoljska ili Skopljanska.

Filozofski fakultet se možda ni ne nalazi slučajno u ulici Ćirila i Metodije, čiji velepoznati spomenik krasi Ohrid, kaže predsednik Udruženja Vardar i zaključuje:

Na svakom koraku, za onog ko želi da vidi i želi da se uveri, imena su tu, stoje stoje postojano i čvrsto. A stari latini su još rekli: „Ime je znak“ (Nomen est amen).

Dakle, zaključujemo naslovom nobelovca Ive Andrića „Znakovi pored puta“. Baš tako, znakovi ljubavi i povezanosti dvaju naroda su tu, smešteni u 3 % imena niških ulica, spomenika i izgrađenih objekata.

Ništa nije slučajno …

Ovaj projekat sufinansiran je sredstvima Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.