Sećanje Rajke Kesić na „Oluju“ pre 29 godina: Kao da je juče bilo

Rajka Kesić, Foto: Tanjug

Napuštanje Gračaca u „Oluji“ bolno i tužno, kao da je juče bilo

Na današnji dan pre 29 godina napadom na tadašnju Republiku Srpsku Krajinu, počela je hrvatska vojno-policijska akcija “Oluja” u kojoj je skoro 2.000 Srba ubijeno, a 220.000 proterano. Među njima je bila i Rajka Kesić iz Gračaca koja se seća kako je izgledalo napuštanje svog doma.

“Mi smo imali nadu da ćemo se vratiti i nismo ništa nosili sa sobom.”

Posle 13 dana teškog i trnovitog puta, Rajka je stigla u Zemun kod ujne, gde je boravila naredna dva meseca.

“Ne znate gde se nalazite. Jurite ovamo, jurite onamo, idete u Crveni krst, a zapravo ne znate gde ste. Kao deca smo se radovali praznicima i dolascima u Zemun, ali tada se nismo radovali“

Rajka kaže da je već posle pet dana njena kuća bila useljena i da je to trenutak kada je shvatila da se neće vratiti svojoj kući.

„Puna tuge, bola i sećanja, kao da je juče bilo. Gračac više nije moj grad i od 2015. godine nisam ni odlazila tamo, jer se jako loše osećam kada odem

Ipak, kako kaže, iz njega nosi lepe uspomene na mladost, izlaske, bezbrižnost i slobodu.

Centralna manifestacija obeležavanja Dana sećanja na sve stradale i prognane u hrvatskoj oružanoj akciji „Oluja“ održana je juče na stadionu Lagator u Loznici, gde je, pred 30.000 okupljenih ljudi, predsednik Srbije Aleksandar Vučić poručio da se srpskom narodu nikad više neće dogoditi ni pogrom ni progon.

Hrvatska vojno policijska akcija „Oluja“ počela je u zoru 4. avgusta i trajala je do 7. avgusta 1995. Operacije su kasnije nastavljene i tokom septembra, na prostoru BiH, odnosno Republike Srpske.

Bio je to najveći egzodus Srba u Evropi posle Drugog svetskog rata, a među poginulima, odnosno ubijenima 65 procenata su bili civili, od kojih je gotovo tri četvrtine bilo starije od 60 godina. Gotovo trećina, 29 odsto ubijenih, bile su ženske osobe, većinom starice.

Agresija je započela žestokim dejstvima na prostor tadašnje Republike Srpske Krajine, odnosno sever Dalmacije, Liku, Kordun i Baniju.

Prostor Republike Srpske Krajine koji je napadnut nalazio se pritom pod zaštitom OUN-a, kao sektori „Jug“ i „Sever“, po Vensovom planu iz 1991. Prostor Baranje, Istočne Slavonije i Zapadnog Srema po istom planu bio je sektor „Istok“ OUN.

Hrvatski vrh je odluku o agresiji na RSK, odnosno početku operacije „Oluja“ doneo 31. jula 1995, tokom sastanka na Brionima, u rezidencijalnom objektu koji je koristio Josip Broz Tito.

Prema Brionskim transkripatima zapisnika sa tog sastanka, Franjo Tuđman, ratni predsednik Hrvatske, precizno je izrekao šta je osnovni cilj, naglasivši: „Da nanesemo takve udarce da Srbi praktično nestanu“. Govorio je o odstranjivanju „remetilačkog faktora“ komentarišući pritom da je reč o „stranom, povijesno odvojenom“ elementu, koji će, kako je naveo, dovesti do neophodne, pozitivne, etničke homogenizacije. Poručio je da pritom treba širiti priču da će svima biti zagarantovana građanska prava.

Ukupna brojnost hrvatskih vojno policijskih snaga, koje su učestvovale u agresiji, bila je veća od 130.000, a ponegde se pojavljuje i broj do 150.000. Postojalo je takođe njihovo sadejstvo sa približno 25.000 pripadnika muslimanske tzv. Armije BiH. Učestvovale su takođe jedinice Hrvatskog veća odbrane, odnosno vojske Hrvata u BiH.

U to vreme, ukupna brojnost pripadnika Vojske Srpske Krajine bila je najviše 34.000. Bili su to ogromnom većinom rezervisti koji su, po smenama, već pune četiri godine držali položaje, odnosno čuvali svoje domove i porodice.

Agresija je započela u 5.00 časova ujutro 4. avgusta, žestokim dejstvima artiljerije i raketnih formacija, a prva meta bili su sistemi veza RSK koji su brzo onesposobljeni.

Tokom popodneva ili večeri tog dana, postupno započinje evakuacija civila. Izvlačenje je uglavnom išlo u dva pravca, preko Srba, i severnije preko Dvora.

Oko podneva narednog dana, 5. avgusta, pojavljuju se informacije da su hrvatske trupe ušle u Knin, koje se ispostavljaju kao tačne. Pad Knina imao je ogroman psihološki efekat.

Četvrtog dana od početka operacije, u večernjim satima Gojko Šušak, tada ministar odbrane Hrvatske, inače, poznati prvak ustaške emigracije u Kanadi, objavio je da je vojna akcija „Oluja“ okončana.

Istražna Komisija OEBS u izveštaju od 10. avgusta navela je: „Postoje direktni dokazi o sistematskom paljenju kuća civila i društvenog vlasništva, uključujući preduzeća, od HV-a, civilne policije i pripadnika specijalnih formacija policije“.

Savet bezbednosti OUN doneo je Rezoluciju br. 1009, 10. avgusta 1995, kojom je od Hrvatske tražena zaštita civila i njihove imovine. Pomenuto je i kažnjavanje onih koji su počinili zločine.

Hrvatske snage dejstvovale su i po civilima u izbegličkim kolonama, a najpoznatiji je zločin na Petrovačkoj cesti, kada je na civile, žene, decu i starce, pucano iz aviona ratnog vazduhoplovstva Hrvatske. Usmrćeno je 10 osoba, među kojima četvoro dece, a ranjeno je preko 50 osoba.

Među onima koji nisu izbegli brojni su stradali.

Izbegličke kolone su se kretale put istoka, deo se zadržao na prostoru Republike Srpske, a većina se zaputila u Srbiju. U prihvatu izbeglih posebno će se istaći stanovnici Prijedora i Banja Luke.

Agresija Hrvatske akcijom „Oluja“ nastavljena je operacijama „Maestral“ i „Una“ u septembru 1995. godine.

Prema presudi haškog Tribunala za bivšu Jugoslaviju, iz aprila 2011, „Oluja“ je bila udruženi zločinački poduhvat, na čijem čelu se nalazio predsednik Hrvatske Franjo Tuđman. A „cilj (je) bio prisilno i trajno uklanjanje srpskog stanovništva i naseljavanje tog područja Hrvatima“.

Za 29 godina od operacije „Oluja“, hrvatsko pravosuđe podiglo je tri optužnice za ratne zločine nad krajiškim Srbima i to protiv ukupno sedmorice pripadnika hrvatskih vojnih i policijskih jedinica, a suđenja su rezultirala sa dve osuđujuće presude, od kojih je jedna pravosnažna.

Od 12 optužnica podignutih pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju u Hagu za zločine počinjene tokom rata u Hrvatskoj od 1991. do 1995. samo dve se bave zločinima nad hrvatskim građanima srpske nacionalnosti. Generalima Anti Gotovini, Ivanu Čermaku i Mladenu Markaču u Hagu se sudilo za zločine počinjene tokom i nakon operacije „Oluja“.

Generali Gotovina i Markač najpre su jednoglasno proglašeni krivima i osuđeni na 24, odnosno 18 godina zatvora da bi u žalbenom postupku obojica bila oslobođena tesnom većinom glasova (3:2). U tim presudama Raspravno i Žalbeno veće su – na osnovu istih činjenica i istog prava – došli do dijametralno suprotnih zaključaka o nekima od ključnih pitanja o kojima su se na suđenju sporili tužilaštvo i odbrana.

Žalbeni postupak je, za standarde Tribunala, trajao rekordno kratko, a presuda je napisana na samo 54 stranice, zbog čega je u pravničkim krugovima nazivaju „pamflet presuda“.