ЗДРУЖЕНИЕ „ВАРДАР“ ОД КАЧАРЕВО: ГРИЖА ЗА КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО/ UDRUŽENJE „VARDAR“ IZ KAČAREVA: BRIGA O KULTURNOM NASLEĐU

ДВЕ ДЕЦЕНИИ НЕУМОРНА РАБОТА И САМОПРЕГОР

Здружението на граѓани на македонското национално малцинство „Вардар“ од Качарево работи на негување и развивање на свеста за припадноста на македонскиот народ, неговата култура и историско наследство, како и за зајакнување на врските со Република Македонија. Своите први чекори ги започна како здружение од Јужнобанатски округ „Вардар“, каде што беше основано на 15 февруари 2004 година, прво како подружница, а потоа се осамостои и ја продолжи својата мисија како самостојна организација. Главни цели на здружението се: запознавање, презентација и популаризација на македонската култура и постојана грижа за заштита и зачувување на македонските културни вредности, особено јазикот, обичаите, фолклорот, природата, како и иницирање на презентација, негување и почитување на културните и историските традиции на Република Србија, заради полесно прилагодување и подобро меѓусебно разбирање со луѓето со кои живеат.

Здружението на граѓани на македонското национално малцинство „Вардар“ веќе 20 години работи на поврзување и соработка со други здруженија кои имаат слични цели во организирање и реализирање хуманитарни акции, посети, екскурзии, спортски и забавни настани, како и на соработка и одржување добри меѓуетнички односи со припадниците на другите национални малцинства, Сима Најдовски и Љубица Дојчиновска ја започнуваат приказната за ова Здружение.

Почетокот беше тежок, но потоа …

Првите чекори беа големи и исполнети со ентузијазам за постигнување на зацртаните цели. Овој текст не може да ги собере сите активности во период од 20 години: бараше време, знаење, трпение, луѓе…

Успешноста на нашите проекти ја мериме и преку децата – нашата гордост и иднина, кои со години ги охрабруваме да останат во здружението и да ја сакаат својата татковина и македонската култура. Вака се роди актерската трупа „Видоја Дојчиновски-Даскалот“. Работи постојано и во овој тежок момент, со многу предизвици, подготвува нови идеи. Првата македонска пејачка група во Србија „Вардарки“ е создадена од нашето здружение како претходник на Националниот ансамбл на Националниот совет, поточно Центарот за заштита на традициите и особеностите на Македонската национална заедница во Србија „Тоше Проески“. Чекор по чекор, од здружение од локален карактер, со своето дејствување станавме препознатлива организација во регионот, вели Сима Најдовски, претседател на здружението.

Тој посочува дека меѓу првите активности што ги организирале самостојно или во соработка со други здруженија, била македонската вечер во Панчево, во Домот на армијата, на која присуствувале повеќе од 500 луѓе. Тие заедно со фолклорните ансамбли и Советот на општина Качарево организираа два концерта на националниот ансамбл „Танец“ од Скопје во спортската сала во Качарево и курс по македонски јазик за граѓани од седум до 77 години.

Најдовски додава:

Нашите членови придонесоа за формирањето на првиот Национален совет, а редовно учествуваат и во програмите на македонски јазик на ТВ Панчево. Помагаме и во создавањето на списанието „Македонска Виделина“, како и снимањето на програмата „Граѓанин“ на РТС и програмата „Македонско сонце“ на РТВ Војводина. Можам да се пофалам дека првата веб-страница на македонската заедница во Србија ја направи нашиот тим. Некои од нашите први проекти беа: „Оживување на народното творештво – работилница за везење, ткаење, предење волна и плетење чорапи“, „Етно вечер“, „Седенка се збра“… Организираме хуманитарни акции, помагаме на Домот “Срце“ во Јабука, собираме донации за лекување на болни. Организиравме и компјутерски курсеви за нашите постари членови. Собравме и книги на македонски јазик за библиотеката на основното училиште во Качарево, а организиравме и ликовни кампови со ОУ „Жарко Зрењанин“. Најдобрите цртежи беа испратени на изложбата „Малиот Монмартр“ во Битола.

Тој ги наброја сите настани кои традиционално и континуирано се одржуваат секоја година и по кои оваа организација е препознатлива во Србија и регионот. Тој најпрво ја спомна Бадник, кога членовите и нивните семејства се собираат во клубот каде готват црвено вино, кршат колачи, палат оган пред здружението и ги пречекуваат коледарите со јаболка, ореви, смокви, сливи, бонбони и колачи.

Има секако „василичарски обичаи“. Тие се изведуваат утрото на ден Св. Василиј, во народот познат како Бела Недела. Многу стари и убави обичаи или целосно исчезнале или се само делумно зачувани, како „жива старина“. Тука спаѓаат прошетките на група маскирани мажи кои поминуваат низ селото од куќа до куќа пеејќи песни, кои изразуваат искрена желба за просперитет и здравје на домаќинството. Сè е придружено со игра и одредени магични постапки, а маските и изведбата на песните покажуваат дека тие претставуваат натприродни суштества, чија улога била слична на положајникот, кој имал влијание врз плодноста на полето, животните и здравјето на луѓето. Церемонијата сега е невообичаена и може да се види само во фолклорна форма, но Качаревците се обидуваат да ја зачуваат оваа традиција веќе 20 години.

Велигденските обичаи, проза и поезија

Велигденската прослава започнува на Велики четврток со бојадисување јајца, каде жените од здружението и малите деца се собираат да бојадисаат и украсат големо количество јајца – околу 400. Во неделата на Велигден се делат јајца, по што следи натпревар во брзо одење со јајце, при што жирито ги прогласува победниците и ги доделува наградите за најтешкото, најмалото, најголемото и најубавото јајце. Партнер на здружението на овој настан е ОУ „Жарко Зрењанин“ од Качарево.

Во рамки на Денот на македонската култура во мај, традиционално се одржува вечер на детска, народна, патриотска, прозна, поетска, хумористична, сатирична програма. Постарите учесници зборуваат за тоа како наоѓаат инспирација за пишување песни, а децата за секојдневните искуства во домот, училиштето и природата. Разменуваат искуства преку меѓусебни контакти. Постарите наоѓаат нова инспирација кај децата, а децата учат од искуството на постарите. И двајцата се претставуваат со своите пишани зборови, кои говорат за чувствата на поетот во времето на создавањето.

Честа да учествуваат таа вечер во друштвото „Вардар“ во Качарево, имаа сите познавачи на ликовната литература, поезијата и нејзината симбиоза со музичката изведба.

„Зелникфест“ и Илинден

Почетокот на летото го означува „Зелникфест“ во етничката градина на здружението, а домаќинки од Качарево и други места ги учат младите како да направат зелник од домашна сукана кора. На манифестацијата доаѓаат и други здруженија од Јабука, Пландиште, Глогоње, Белград, Хајдучица… Традицијата се чува и негува преку националната кујна.

Светиот пророк Илија (Илинден) сите православни верници го празнуваат на втори август како именден, домашна или селска слава. За Македонците тоа е троен празник. Здружението од Качарево се труди максимално достоинствено и што поквалитетно да го одбележи овој настан. Тие секоја година организираат прослава на 1 август со пригодна изложба, како и целовечерен концерт пред месната заедница во Качарево.

Неизбежните гајдаџии и вторник навечер

Гајдата е еден од синонимите на македонската култура и затоа треба да и се даде шанса да опстане и да се врати кај народот. И затоа собирот на гајдаџии во Качарево, во Војводина како мултинационална заедница, што практично значи дека свират различни гајди, функционира на две основи: со разновидна музичка понуда, предизвикува поголем интерес кај младите, потенцијални гајдаџии, а исто така овозможува социјално и културно собирање на членови од повеќе национални заедница во Србија, со што се подобрува разбирањето и соработката.

Овој собир е веќе препознаен од Министерството за култура на Република Србија како важен настан и се наоѓа на културната карта на Србија. Собирот на гајдаџии секоја година е се побогат поради новите искуства, а гостите секогаш сакаат да се вратат поради гостопримството на Качаревците и условите што ги имаат во местото. Гостите од Македонија се воодушевени од тоа како овде се зачувани традициите на нивната татковина. Тие се музичари и професори од универзитетот и ни даваат огромна логистичка поддршка што ни значи многу.

Детската драмска секција

Во детската драмска секција „Видоја Дојчиновски – Даскалот“, учениците од 8 до 14 години имаат идеална можност да го развијат својот талент и да се подготват за идните предизвици кои ги очекуваат на патот кон успешна актерска кариера. Под диригентската палка на Александра Милошевски, дипломиран студент на Филолошкиот факултет, катедрата за српска литература и јазик, Зоран Митровиќ, познат актер од Факултетот за драмски уметности во Скопје и Љиљана Најдовска, која ја води програмата, децата стекнуваат креативни вештини преку играње и вежбање на сцена. За време на нивното образование во оваа програма, младите актери амбициозно патуваат низ различни жанрови и ги стекнуваат најновите знаења за театарот, филмот и телевизијата.

Досега направивме неколку емисии, но мора да издвоиме една што ќе се прикажува на ТВ до крајот на годинава. Претставата, која е при крај, ја обработува темата на историските личности од Илинденското востание. Сценографијата и костимографијата се завршени, а штом условите дозволат собирање во поголема група, претставата ќе биде реализирана. Ова е наше големо достигнување и се надевам дека наскоро ќе можеме да ви го претставиме, вели Најдовски.

Покрај овие значајни настани, треба да се напомене дека секој вторник попладне здружението собира повозрасни членови на здружението, кога тие можат да поминат време со кафе и приказни за тоа што и како се случувало во Македонија пред да се преселат во Банат. Нивните сеќавања се силни и убави, но секако има многумина кои со големо задоволство ги слушаат и прашуваат како било порано, со што продолжуваат да оживуваат дел од обичаите на нивните предци.

Секако, ваквите пријатни вечери за сите завршуваат со звуците на хармоника на Васил Бојковски и Драган Илијевски…

Се подготвува монографија

Здружението одбележува значајни датуми за своите членови и симпатизери, како што се: 8 март, Денот на планетата Земја, 8 септември, 11 октомври, 23 октомври… Ја издаде брошурата „10 години собир на гајдаџии“, активно учествуваше во теренското собирање материјали за книгата „Играчка и пејачка традиција на Македонците во Качарево“, поставува детски драмски претстави, организира спортски игри.

Во пресрет на јубилејот – 20 години од работата на Здружението – се подготвува монографија чија промоција се очекува во февруари 2023 година Здружението се финансира со пријавување на конкурси на локално, провинциско и републичко ниво, но, се разбира, нивниот главен партнер и спонзор е Националниот совет на македонските национални малцинства во Србија.

DVE DECENIJE NEUMORNOG RADA I SAMOPOŽRTVOVANJA

Udruženje građana makedonske nacionalne manjine „Vardar“ iz Kačareva radi na negovanju i razvijanju svesti o pripadnosti makedonskom narodu, njegovoj kulturi i istorijskom nasleđu, kao i na jačanju veza sa Republikom Makedonijom. Svoje prve korake započela je kao udruženje iz Južnobanatskog okruga „Vardar“, gde je i osnovano 15. februara 2004. godine, prvo kao podružnica, a potom se osamostalilo i nastavilo svoju misiju kao samostalna organizacija. Osnovni ciljevi udruženja su: upoznavanje, prezentacija i popularizacija makedonske kulture i stalna briga za zaštitu i očuvanje makedonskih kulturnih vrednosti, posebno jezika, običaja, folklora, prirode, kao i iniciranje predstavljanja, negovanja i poštovanja kulturno-istorijske tradicije Republike Srbije, radi lakšeg prilagođavanja i boljeg međusobnog razumevanja sa ljudima sa kojima žive.

Udruženje građana makedonske nacionalne manjine „Vardar“ već 20 godina radi na povezivanju i saradnji sa drugim udruženjima koja imaju slične ciljeve u organizovanju i realizaciji humanitarnih akcija, poseta, ekskurzija, sportskih i zabavnih manifestacija, kao i na saradnji. i održavanje dobrih međunacionalnih odnosa sa pripadnicima drugih nacionalnih manjina, počinju priču o ovom Udruženju Sima Najdanovski i Ljubica Dojčinovska.

Početak je bio težak, ali onda…

Prvi koraci su bili veliki i ispunjeni entuzijazmom za ostvarenje zacrtanih ciljeva. Ovaj tekst ne može da sakupi sve aktivnosti u periodu od 20 godina: zahtevalo je vreme, znanje, strpljenje, ljude…

Uspeh naših projekata merimo i kroz decu – naš ponos i budućnost, koju godinama podstičemo da ostanu u udruženju i da vole svoju domovinu i makedonsku kulturu. Tako je nastala glumačka trupa „Vidoja Dojčinovski-Daskalot”. Neprestano radi i u ovom teškom trenutku, uz mnogo izazova, priprema nove ideje. Prvu makedonsku pevačku grupu u Srbiji „Vardarki“ stvorilo je naše udruženje kao prethodnica Nacionalnog ansambla Nacionalnog saveta, tačnije Centra za zaštitu tradicije i osobenosti makedonske nacionalne zajednice u Srbiji „Toše Proeski“ . Korak po korak, od udruženja lokalnog karaktera, svojim delovanjem postali smo priznata organizacija u regionu, kaže Sima Najdovski, predsednik udruženja.

Ističe da je među prvim aktivnostima koje su organizovali samostalno ili u saradnji sa drugim udruženjima bilo makedonsko veče u Pančevu, u Domu vojske, kome je prisustvovalo više od 500 ljudi.

Zajedno sa folklornim ansamblima i Većem opštine Kačarevo organizovali su dva koncerta nacionalnog ansambla “Tanec” iz Skoplja u sportskoj hali u Kačarevu i kurs makedonskog jezika za građane od sedam do 77 godina.

Najdovski dodaje:

Naši članovi su doprineli formiranju prvog Nacionalnog saveta, a redovno učestvuju u emisijama na makedonskom jeziku na TV Pančevo. Pomažemo i u izradi časopisa „Makedonska vidilina“, kao i u snimanju emisije „Građanin“ na RTS-u i programa „Makedonsko sunce“ na RTV Vojvodine. Mogu da se pohvalim da je prvi sajt makedonske zajednice u Srbiji napravio naš tim. Neki od naših prvih projekata bili su: „Oživljavanje narodnog stvaralaštva – radionica za vez, tkanje, predenje vune i pletenje čarapa“, „Etno veče“, „Sedenka se zbra“… Organizujemo humanitarne akcije, pomažemo Domu „Srce“ u Jabuci, prikupljamo donacije za lečenje obolelih. Organizovali smo i računarske kurseve za naše starije članove. Prikupljali smo i knjige na makedonskom jeziku za biblioteku osnovne škole u Kačarevu, a organizovali smo i likovne kampove sa OŠ „Žarko Zrenjanin“. Najbolji crteži poslati su na izložbu „Mali Monmartr” u Bitolju.

On je naveo sve manifestacije koje se tradicionalno i kontinuirano održavaju svake godine i po kojima je ova organizacija prepoznatljiva u Srbiji i regionu. Prvo je pomenuo Badnje veče, kada se članovi i njihove porodice okupljaju u klubu gde kuvaju crno vino, lome kolače, pale vatru ispred udruženja i dočekuju koledare sa jabukama, orasima, smokvama, šljivama, bombonama i kolačima.

Postoje, naravno, „vasiličarski običaji“. Obavljaju se na jutrenje Sv. Vasilija, u narodu poznata kao Bela nedelja. Mnogi stari i lepi običaji su ili potpuno nestali ili su samo delimično sačuvani, kao „živa starina”. Tu spadaju šetnje grupe maskiranih muškaraca koji prolaze kroz selo od kuće do kuće pevajući pesme koje izražavaju iskrenu želju za blagostanjem i zdravljem domaćinstva. Sve je praćeno igrom i određenim magijskim postupcima, a maske i izvođenje pesama pokazuju da predstavljaju natprirodna bića, čija je uloga bila slična onoj glasnika, koji je uticao na plodnost polja, životinja i zdravlje ljudi. Ceremonija je sada neobična i može se videti samo u folklornoj formi, ali Kačarevci već 20 godina pokušavaju da očuvaju ovu tradiciju.

Uskršnji običaji, proza i poezija

Proslava Vaskrsa počinje na Veliki četvrtak farbanjem jaja, gde se okupljaju žene iz udruženja i mala deca da farbaju i ukrašavaju veliki broj jaja – oko 400. Na Vaskrs se dele jaja, a zatim sledi takmičenje u brzom hodanju sa jajima, žiri proglašava pobednike i dodeljuje nagrade za najteže, najmanje, najveće i najlepše jaje. Partner udruženja na ovoj manifestaciji je OŠ „Žarko Zrenjanin“ iz Kačareva.

U okviru Dana makedonske kulture u maju tradicionalno se održava veče dečijeg, narodnog, rodoljubivog, proznog, poetskog, humorističnog, satiričnog programa. Stariji učesnici govore o tome kako pronalaze inspiraciju za pisanje pesama, a deca o svakodnevnim iskustvima u kući, školi i prirodi. Razmenjuju iskustva kroz međusobne kontakte. Stariji pronalaze novu inspiraciju u deci, a deca uče iz iskustva starijih. Obojica se predstavljaju svojim pisanim rečima, koje govore o pesnikovim osećanjima u trenutku stvaranja.

Svi poznavaoci lepe književnosti, poezije i njene simbioze sa muzičkim izvođenjem imali su čast da učestvuju te večeri u društvu „Vardar” u Kačarevu.

“Zelnikfest” i Sveti Ilija

Početak leta obeležava “Zelnikfest” u etno bašti udruženja, a domaćice iz Kačareva i drugih mesta uče mlade kako da naprave kupus od domaće sukane kore. Na manifestaciju dolaze i druga udruženja iz Jabuke, Plandišta, Glogonja, Beograda, Hajdučice… Tradicija se čuva i neguje kroz nacionalnu kuhinju.

Svetog proroka Iliju (Ilinden) svi pravoslavni vernici slave drugog avgusta kao imendan, kućnu ili seosku slavu. Za Makedonce je trostruki praznik. Udruženje iz Kačareva se trudi da ovaj događaj obeleži maksimalno dostojanstveno i kvalitetno. Svake godine organizuju proslavu 1. avgusta sa prigodnom izložbom, kao i celovečernji koncert ispred Mesne zajednice u Kačarevu.

Neizbežni gajdaši i utorak uveče

Gajda je jedan od sinonima makedonske kulture i zato joj treba dati šansu da opstane i vrati se narodu. I zato okupljanje gajdaša u Kačarevu, u Vojvodini, kao multinacionalnoj zajednici, što praktično znači da sviraju različite gajde, funkcioniše na dva osnova: raznovrsnom muzičkom ponudom izaziva veće interesovanje mladih, potencijalnih gajdaša, a omogućava i društveno i kulturno okupljanje pripadnika više nacionalnih zajednica u Srbiji, čime se unapređuje razumevanje i saradnja.

Ovaj skup je već prepoznat od strane Ministarstva kulture Republike Srbije kao značajan događaj i nalazi se na kulturnoj mapi Srbije. Okupljanje gajdaša je svake godine bogatije zbog novih iskustava, a gosti uvek žele da se vrate zbog gostoprimstva Kačarevaca i uslova koje imaju u mestu. Gosti iz Makedonije oduševljeni su kako se ovde čuva tradicija njihovog zavičaja. Oni su muzičari i profesori sa univerziteta i daju nam ogromnu logističku podršku koja nam mnogo znači.

Dečja dramska sekcija

U dečjoj dramskoj sekciji „Vidoja Dojčinovski – Daskalot“ učenici od 8 do 14 godina imaju idealnu priliku da razviju svoj talenat i pripreme se za buduće izazove koji ih očekuju na putu do uspešne glumačke karijere. Pod dirigentskom palicom Aleksandre Miloševski, apsolventa Filološkog fakulteta, Odsek za srpsku književnost i jezik, Zorana Mitrovića, poznatog glumca sa Fakulteta dramskih umetnosti u Skoplju, i Ljiljane Najdovske, koja vodi program, deca stiču kreativne veštine kroz igru i uvežbavanje scene. Tokom školovanja na ovom programu, mladi glumci ambiciozno putuju kroz različite žanrove i stiču najnovija znanja o pozorištu, filmu i televiziji.

Do sada smo snimili nekoliko emisija, ali moram da izdvojim jednu koja će se prikazivati na TV do kraja godine. Predstava, koja je pri kraju, bavi se temom istorijskih ličnosti iz Ilindenskog ustanka. Scenografija i kostimografija su završeni, a čim uslovi budu dozvolili okupljanje u većoj grupi, predstava će biti izvedena. Ovo je naše veliko dostignuće i nadam se da ćemo uskoro moći da vam ga predstavimo, kaže Najdovski.

Pored ovih značajnih događaja, treba istaći da udruženje svakog utorka popodne okuplja starije članove udruženja, kada mogu da provedu vreme uz kafu i priče šta se i kako dešavalo u Makedoniji pre preseljenja u Banat. Njihova sećanja su jaka i lepa, ali naravno ima mnogo onih koji ih sa velikim zadovoljstvom slušaju i pitaju kako je bilo ranije, nastavljajući tako da oživljavaju neke od običaja svojih predaka.
Naravno, ovako prijatne večeri za sve završavaju se uz zvuke harmonike Vasila Bojkovskog i Dragana Ilijevskog…

U pripremi monografija

Udruženje obeležava značajne datume za svoje članove i simpatizere, kao što su: 8. mart, Dan planete Zemlje, 8. septembar, 11. oktobar, 23. oktobar… Izdalo je brošuru „10 godina okupljanja gajdaša“, aktivno učestvovalo u terenskom prikupljanju materijala za knjigu “Igračka i pevačka tradicija Makedonaca u Kačarevu”, postavlja dečije predstave, organizuje sportske igre.

Uoči jubileja – 20 godina rada Udruženja – u pripremi je monografija čija se promocija očekuje u februaru 2023. Udruženje se finansira prijavljivanjem na konkurse na lokalnom, pokrajinskom i republičkom nivou, ali , naravno, njihov glavni partner i sponzor je Nacionalni savet makedonske nacionalne manjine u Srbiji.