Ovako je nekada izgledala Beogradska kapija Tvrđave koja je već decenijama, i kada je reč o kulturnom nasleđu, ali i kada se Niš prezentuje turistima, zaštitni znak grada.

Beogradska kapija ili Beogradmalska kapija u Niškoj tvrđavi, nalaze se na zapadnom delu bedema Niške tvrđave, i nastavak je ulice koja se iz pravca tvrđave, preko drvenog mosta iznad kanala ispunjenog vodom, nastavljala, putem prema niškom naselju Beograd-mala, koja i danas nosi taj naziv, i Beogradu.

Sa spoljne strane kapija je bila je okružena rovom ispunjenim vodom reke Nišave, tako da se do njenog ulaza moglo doći samo preko mosta.

Beogradska kapija koja je dobila ime, zato što „vodi“ prema Beogradu, nalazi se malo iznad Stambol kapije i Hamama, i u jako dobrom je stanju iako nije u funkciji ulaza/izlaza u tvrđavu.

Prema knizi “Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878 godine”, D. Milića u izdanju niške Prosvete (1983), ova kapija bila je jedna od važnih kapija Niške tvrđave, iz koje se nastavljao Carigradski drum prema Beogradu.

Po njoj je naselje u centru Niša severaozapadno od kapije duž Carigradskog druma, danas u opštini Crveni Krst, dobilo naziv koji i danas nosi — Beogradmala. Sa spoljne strane bila je okružena rovom ispunjenim vodom, pa se kroz ovu kapiju moglo ući samao preko drvenog mosta. Danas je most srušen, a kanal zatrpan zemljom.

Danas kapija nije u funkciji. Ispred nje je, nakon propadanja niške privrede i velike nezaposlenosti krajem XX i početkom ovog veka nikla tzv. Cvetna pijaca. Ali, uskoro će se opet kroz ovu kapiju moži u Tvrđavu.

POČELO IZMEŠTANJE CVETNE PIJACE

Izmeštanjem tzv. Cvetne pijace počele su pripreme za ponovno otvaranje Beogradske kapije na Niškoj tvrđavi.Projekat nadzire Zavod za zaštitu spomenika, a njihov cilj je da se taj ulaz preuredi. Odnosno da se taj prostor “vrati u prošlost!” A da Tvrđava dobije novu budućnost.

Ideja je da se mostić ponovo vrati tu i da se preko njega ulazi u Tvrđavu. Ispod mostića se vide ostaci starog rimskog utvrđenja. To je naš predlog gradu, kaže Ljiljana Berić, direktorka Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu.

Objašnjava da je ulaz u Tvrđavu kroz Beogradsku kapiju mnogo atraktivniji od ulaza kroz Stambol kapiju – sadašnji glavni ulaz, prepoznatlljiv jer se nalazi na svim fotografijama, razglednicama, turističkim prospektima, pa i promotivnim video spotovima.

Sa unutrašnje strane Beogradske kapije, severno i južno nalaze se najrazličitiji kulturni, trgovačko uslužni i ugostiteljsko turističke sadržaje, čime se uz uređenje parterne zone ulazne pjacete, stvoreni specifični ambijentalni uslovi za prihvatanje posetilaca i turista.\r\n

Severno od kapije nalaze se Antičke terme, dve centralne prostorije imale su ulogu svlačionica, zapadno od njih su hladna i topla kupatila, i na južnoj strani je prostorija nepoznate namene.

Preko puta Beogradske kapije nalazi se zgrada Arsenala koja je naknadno sagrađena 1857. godine, u vreme sultana Abdul Medžida. Ona je nekada služila, kao skladište topova, topovskih kugli, baruta i drugog ratnog materijala. Na sredini ove kamene građevine se nalaze masivna dvokrilna drvena vrata, sa leve i desne strane nalaze se po tri velika prozora. Iako je spolja ista građevina, danas ima sasvim drugačiju namenu, ona služi kao izložbena galerija. Unutar nje, mogu se videti najrazličitiji predmeti iz turskog doba, ali i ručno rađeni predmeti i suveniri, piše D. Milić u svojoj Istoriji Niša.

Direktorka Zavoda za zaštitu spomenika kulture kaže da bi bilo korisno “osloboditi” unutrašnju stranu Beogradske kapije od kafića i restorana, a staviti ga u funkciju kulture.

Kafići su u nišama u samom bedemu Tvrđave. I sasvim je drugačije kad vi tu imate šankove i flaše, a drugačije kada bi to bio izložbeni prostor. Cilj nam je da sačuvamo kamen kojim je Tvrđava izgrađena, da uradimo konzervaciju i to sačuvamo. Tako bismo dobili na značaju kulturne i turističke prezentacije Tvrđave, kaže Ljiljana Berić.

U PLANU I REKONSTRUKCIJA SEVERNE KAPIJE

Palata sa oktogonom, građevina sa oktogonom ili Konstantinova vila sa oktogonom na gradskom polju, uz bedeme Tvrđave, građevina je tipa vile, oktogonalnog oblika koja je u sebi nosila obeležja objekta javnog karaktera.

Dodaje da je plan da se rekonstruiše i severna kapija, u zadnjem delu Tvrđave, prema tzv. Gradskom polju i tehničkim fakultetima. Tu se nalazi vila iz antičkog, Konstantinovog doba, koja je slučajno otkrivena pre tridesetak godina, a koja još uvek predstavlja svojevrsnu “misteriju” za arheologe.

Vila je otkrivena nakon arheoloških istraživanja tokom 1987. i 1988. između turske tvrđave i kompleksa tehničkih fakulteta, na lokalitetu „Gradsko polje“, oko 300 m u pravcu severozapada od središnjeg dela antičkog grada.

Otvaranjem sve četiri kapije, kao što je nekada bilo, centar Tvrđave postao bi svojevrsna raskrsnica za turističko razgledanje i kulturnu prezentaciju, kaže Berić.

Dodaje, međutim, da je za taj posao potrebno mnogo novca, pre svega za skupa arheološka istraživanja, pogotovu na Gradskom polju ispod kojeg je, kako se pretpostavlja, puno “arheološkog blaga” iz antičkog doba. Zato su za sada planovi da se radi samo na potezima koji su već istraženi.

UMESTO ZGARIŠTA GDE SU BILI ATELJEI…

Trenutno se završava projekat rekonstrukcije nekadađnjih slikarskih ateljea u gornjem delu Tvrđave, koji su izgoreli u požaru. Njih su pre dve godine oslikali niški umetnici motivima Nišville jazz festivala koji se tradicionalno održava svakog avgusta u Tvrđavi.

Reč je o objektu koji nije autentičan. Građen je pedesetih godina prošlog veka i on trpi promene. Tu bi trebalo da se nalazi jedan kompleks u gabaritima spaljenih atelja gde bi bili preseljeni ugostiteljski objekti iz niša kod Beogradske kapije, da tu ubde i dućan posvećen starim zanatima, a u centru jedan multi-funkcionalni prostor za kulturne sadržaje, kaže Ljiljana Berić i dodaje da se planira projektno finansiranje rekonstrukcije tog dela Tvrđave.

ZAJDE BADŽE

Sa spoljne strane Beogradske kapije, uz same zidine Tvrđave, nalazi se turski grob Zahide Badže, svetice i zaštitnice starih niških Roma.

Legende o ovoj svetici se prenose sa kolena na koleno.

Ipak, ovo romsko svetilište potpuno je bilo sakriveno Cvetnom pijacom.

Svakog četvrtka i nedelje, na njenom grobu se pale sveće, a ponekad se deli i turska alva.

To je danas pre svega Romsko nacionalno svetilište i dokaz njihove vekovne tradicije u gradu Nišu

Ovaj projekat sufinansiran je sredstvima Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.